The Gatehouse Café and Columned Hall Restaurant

Sarny Castle offers one of the most beautiful castle cafés as well as a fantastic new restaurant.

The café is in the Gatehouse, dating back to 1590. We opened the completely refurbished building in 2017.

We serve exquisite and always fresh cakes, 17 kinds of highly exclusive tea as well as a carefully selected collection of wine and beer. Our espresso machines are filled with arabica coffee locally roasted especially for us.

Our restaurant in an 18th-century stable opened in 2022 after two years of refurbishment. You can taste the best Polish fusion cuisine in the region in the interior with old water troughs and parts of the old box stalls.

The café is open daily from 11am to 8pm. The restaurant is open from 1pm to 8pm.

Your event at Sarny Castle

We are available for special celebrations and elegant dinners for groups of up to 50 at the Columned Hall.

Boho-luxury parties can be thrown in the Grand Hall (seats up to 100).

For availability just ask at the bar, call +48 74 814 34 16 or write recepcja@zameksarny.pl.

The Gatehouse Café in pictures

Dom Bramny i Sala Kolumnowa

Zamek Sarny zaprasza do jednej z najpiękniejszych kawiarni zamkowych oraz do fantastycznej nowej restauracji.

Kawiarnia znajduje się w Domu Bramnym z 1590 r. Budynek otworzyliśmy po kapitalnym remoncie w 2017 r.

Oferujemy wyjątkowo smaczne i zawsze świeże ciasta, kilkanaście rodzajów niedostępnej w sklepach herbaty i starannie wyselekcjonowaną kolekcję win i piw.  W naszych ekspresach do kawy serwowana jest specjalnie dla nas lokalnie palona kawa arabica.

Restauracja w dawnej XVIII-wiecznej stajni otworzyła się w 2022 r. po dwuletnim remoncie. W stylowym wnętrzu, z zachowanymi korytami i oryginalną galanterią metalową dawnych boksów dla koni, można zjeść jedyne w dawnym powiecie noworudzkim dania polskiej kuchni fusion.

Kawiarnia w Domu Bramnym Zamku Sarny zaprasza codziennie od 11 do 20. Restauracja w Sali Kolumnowej Domu Kompozytorów zaprasza codziennie od 13 do 20.

Twoja uroczystość w Zamku Sarny

Zapraszamy do organizowania uroczystości w naszych wnętrzach.

W nowej sali restauracyjnej w Domu Kompozytorów mieścimy do 50 osób.

W Sali Wielkiej Zamku Sarny można zorganizować przyjęcie dla grup do 100 osób (np. elegancką kolację z okazji konferencji lub wesele w stylu boho).

O dostępność dat wystarczy zapytać w kawiarni, zadzwonić pod nr: 74 814 34 16, albo wysłać maila na adres recepcja@zameksarny.pl.

Kawiarnia i Sala Wielka Zamku Sarny na zdjęciach

The Sarny Castle Trust

Ścinawka Górna 40e, 57-410 Ścinawka Górna

Kłodzko County, Lower Silesia, Poland

Registration number 0000505205, Tax ID 8851637492

Reservations: +48 74 814 34 16 recepcja@zameksarny.pl

Manager: Aleksandra Solecka +48 880 585 899

Conservation inquiries: zarzad@zameksarny.pl

We are a member of Europa Nostra, the European federation of heritage organizations.

The Trust was founded and the Composers House hotel is owned by:

Masena Sp. z o. o.

ul. Narbutta 83/i9, 02-524 Warsaw, Poland

KRS 0000483975, REGON 146953391, NIP 525257054

Bank account PL 83 1140 2004 0000 3902 7905 9668

Location

St. John Nepomucene Chapel

Martin M. Sobczyk

Sarny Castle’s chapel was built in the 1720s, together with the parish church, now a Basilica minor, in the nearby Wambierzyce.

Sarny and Wambierzyce as late-Baroque houses of worship are an expression of a particular devotion of the Counts Götzen to the Catholic Church.

The Götzens began living in Sarny, then known as Scharfeneck, in 1660. Their position within the Habsburg monarchy greatly increased during the Thirty Years’ War when Johann (1599-1645) was an imperial general. Thanks to his successes in the battlefield he was created baron and then count.

His son Johann Georg (1623-1679) in 1660 received from the emperor vast estates in the County of Glatz (Polish Kłodzko), including Scharfeneck, which would for more than 200 years be the seat of this powerful family.

The first name of each Catholic Count Götzen at Scharfeneck was Johann in a tribute to the first count as well as to the patron saint of the family, St. John of Nepomuk. Naturally then, Johann Franz Anton Count Götzen mentioned his reverence for the martyr saint in the founding act of the Sarny Castle chapel dated August 6, 1738.

Taking into account the shape and size, the chapel in Sarny is actually a church; German researchers often refer to it as such. Arne Franke calls the building “a court church” (German Hofkirche). German participants of our masterclasses in early music who play the cornett also refer to the venue as a church.

The castle tower was changed as the Chapel was being built to resemble a church belfry. It served as a belfry until the 1950s.

The Chapel in Sarny is bigger than many similar places of worship in aristocratic residences. It’s elliptical, an unusual floorplan.

In many prominent palaces the private chapel sometimes takes the form similar to a cupboard placed in a drawing room (the Radziwiłł Palace in Nieborów, central Poland), a bay window (Palazzo Colonna in Rome), or an entire drawing room (the palace in Gorzanów or Chatsworth House in Derbyshire).

In Sarny, it’s a separate religious building open not just to the residing family. It dominates the skyline of the castle and the mountainous surroundings, just like the imposing basilica in neighboring Wambierzyce, a village several generations of the Götzens turned into a kind of Jerusalem in Silesia, giving gates and hills biblical names.

The Chapel in Sarny is linked with the medieval tradition of the Capella Pallatina – it’s a separate architectural form like chapels erected in medieval castles. It uses the cult of Mary and the Savior to highlight what was then considered a sacred nature of temporal authority. With the Cross of Loraine on its top, the Chapel is the single-most important building in the upper part of the Ścinawka river valley.

A prominent researcher specializing in Lower Silesian architecture, Krzysztof Eysymontt, said in his report on Sarny Castle in 1972: “The court chapel serves the purpose of manifesting the ‘real’ Catholic faith that’s supposed to flow from the court of a great lord onto his subjects.”

“In the County of Glatz, controlled previously by the followers of Luther and Schwenckfeld, the role of the official court chapel corresponded with the role of the Catholic Church, rebuilt in these lands mainly by the Jesuits. The chapel was supposed to propagate the faith (propaganda fidei), an effort this order was devoted to. The form of the chapel – a church triumphant – serves that fundamental idea,” wrote Eysymontt.

The Chapel in Sarny is therefore among the most striking examples of the Counterreformation attempt to re-Catholicize the County of Glatz through Baroque architecture.

The painting that adorns the chapel’s interior, by Johann Franz Hoffmann (1699-1766), was completed in 1738, just months before the death of Franz Anton, Count Götzen. The painter placed his signature and date of completion next to the family crest of the Götzens, above their balcony. The setup of the illusionist parts of the furniture above the balcony brings to mind the thought that the piece had a 3D continuation, perhaps a curtain.

The curtain may have separated the chapel, which had no heating, from the house. It may have also been a statement of the family’s status, corresponding with the crimson curtain painted in the altarpiece opposite the loge (see pictures below).

The Chapel’s interior tells the tale of the life, martyrdom, death and the glory of the altar of St. John of Nepomuk. Inside the windows eight illusionist paintings were hanged on imaginary nails and ribbons. White and red roses in the pictures symbolize martyrdom.

The painting was restored in the 19th century and then again in the 1970s by a team of conservationists from Krakow. After 1980, the chapel was disgraced, used a warehouse of boats, car engines and old fridges.

Since 2013, being private property again, the chapel has been a center of early music, hosting concerts by the world’s most prominent musicians as well as masterclasses. Since 2017, it’s been available to tourists on a daily basis.

Uniquely in Poland, the Sarny Castle Chapel is not owned by the Roman Catholic Church.

Eight illusionist paintings inside the windows

The Altar

Sarny Yesterday and Tomorrow

Built on a rocky perch in the valley of River Ścinawka (German Steine), between Owl and Table Mountains, the main building of the historic castle and outbuildings in Sarny (German Scharfeneck) was erected in 1590.

For most of its documented history it belonged to the wealthy and influential family of the Counts Götzen, many of whom ran the County of Glatz (Polish Kłodzko) in the name of the Habsburg and Hohenzollern monarchs.

It was at Scharfeneck Castle that in 1866 Count Gustav Adolf von Götzen was born. He went on to become the colonial governor of German East Africa.

The Götzens made Scharfeneck bloom, expanding the residence, adding a summer palace and, in the 18th century, building the St. John Nepomucene Chapel with its exquisite gigantic paintings.

In 1945, and with the name Scharfeneck changed to Sarny in the 1950s, the landmark became property of the Polish communist state, which turned it into a collaborative farm. After communism ended in 1989 and such farms were disbanded, the castle fell into disrepair and by the 2010s had come to the brink of collapse.

In 2010, London-based Save Britain’s Heritage, a charitable trust working with Prince Charles, The Prince of Wales, was close to taking over the property from the Polish government. For bureaucratic reasons and because of communication blunders, the transaction never happened.

In late 2013, Poland sold Sarny Castle to a group of Warsaw-based lawyers and a journalist who founded a charitable trust to take care of the property.

In 2014, with financial help from the local government of Lower Silesia, the castle’s 17th-century granary was given a new roof.

Also that year, work was done to prevent the main building from falling apart. A complex renovation of the gatehouse began as did planning work.

In 2016 the Polish government granted 400,000 złotys (about $112,000) for work on the main building’s structure (new floors) and 180,000 złotys (about $50,000) for work on the belfry. In 2018, the government supported the foundation with a grant for the reconstruction of the castle roof and in 2020 with another grant for the roof covering with slate. In 2021, the foundation was able to install a new roof over the chapel thanks to more government support.

In 2020, the local government of Lower Silesia once against gave a grant that allowed for a renovation of the northern terrace. The Lower Silesian Conservation Office supported research into the palace’s decorations.

In 2021 and 2022, we completed the first two phases of the chapel renovation to replace the roof covering and do vital structural work. We’re now ready for the conservation of the 1738 paintings inside the chapel.

The gatehouse was completely refurbished and opened in May 2017 as a luxury café and the gateway to Sarny Castle. In 2020-2022 two farmhouses were completely refurbished, offering 16 boutique rooms. Our goal is to renovate further farmhouses to bring the total number of hotel rooms to 50, providing the financial foundation for the estate. The residence will become a museum showcasing country-house decor and lifestyle.

Sarny Castle is now also a place of high culture. Since 2019, it’s been a venue of the Mountains of Literature Festival hosted by Olga Tokarczuk, the Nobel Prize in Literature recipient for 2018 who lives just four kilometers away. Since 2022, we’ve been the festival’s primary location, with dozens of meetings and concerts. About 1,400 people attended a 2022 meeting with Olga Tokarczuk.

We’re active in early music. In July 2015, we held the 1st International Summer School of Early Music. In July 2016 and August 2017, the summer school saw its second and third editions, with the world’s most renowned specialists in Baroque music: Jeremy West (cornett), Wim Becu (sackbut), Arno Paduch (cornett), Stephanie Dyer (sackbut), Piotr Kusiewicz (tenor), Jakub Burzyński (director and countertenor). Master classes have been held each year since and the 9th edition is scheduled for the summer of 2023.

From 2016, Sarny Castle has been privileged to host concerts by Arte dei Suonatori, one of Europe’s best Baroque orchestras. In 2016, cembalo player Marcin Świątkiewicz joined the group in Sarny for a concert of Joseph Haynd. In 2017, world-famous French harpsichordist Martin Gester played a unique program of Wolfgang Amadeus Mozart and Johann Schobert with Arte dei Suonatori. A string of other concerts have followed.

Sarny Castle is open daily from 11am to 8pm.

Sarny Castle in photos

photo: Tomek Gola

Sarny Castle and the area

Selected details from the St. John Nepomucene Chapel

The café in 16^th-century gatehouse interior

Zamek Sarny na zdjęciach

NA INSTAGRAMIE

W PEŁNEJ ODSŁONIE

Wybrane motywy z Kaplicy Św. Jana Nepomucena

Kawiarnia we wnętrzu z XVI wieku

Sarny Castle, a family home since 1590

Just two hours away from Prague and Wrocław, we offer unforgettable experiences in the mountainous borderlands of Czechia and Poland.

Stay in beautiful interiors. Try great meals in our stunning historic cafe and restaurant.

Feel the tranquility of an English landscape park. Enjoy an exclusive program of music and literature.

Sarny Castle is a member of the European Route of Historic Gardens and Europa Nostra, the European federation of cultural heritage organizations.

AKTUALNOŚCI

Zamek Sarny, rodzinny dom w Sudetach od 1590 roku

Zaledwie dwie godziny drogi od Pragi i Wrocławia, oferujemy niezapomniane przeżycia na górskim pograniczu Czech i Polski.

Zatrzymaj się w pięknych wnętrzach. Spróbuj posiłków w zabytkowej kawiarni i restauracji.

Poczuj spokój angielskiego parku krajobrazowego. Ciesz się ekskluzywnym programem muzyki i literatury.

Jesteśmy członkiem Europejskiego Szlaku Ogrodów Historycznych oraz europejskiej federacji stowarzyszeń na rzecz dziedzictwa Europa Nostra.

Sprawozdania z działalności

Fundacja składa corocznie sprawozdania ze swojej działalności Ministrowi Kultury i Dziedzictwa Narodowego, zgodnie z art. 12 pkt. 2 ustawy o fundacjach z dnia 6 kwietnia 1984 r. oraz wydanym na jej podstawie Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 8 maja 2001 r. w sprawie ramowego zakresu sprawozdania z działalności fundacji.

Sprawozdania zatwierdzane są przez Radę Fundacji. Prezentowane tu wersje dla większej czytelności dokumentu nie zawierają odpisów uchwał.

Sprawozdanie Fundacji Odbudowy Dworu Sarny 2019

Sprawozdanie Fundacji Odbudowy Dworu Sarny 2018

Sprawozdanie Fundacji Odbudowy Dworu Sarny 2017

Sprawozdanie Fundacja Odbudowy Dworu Sarny 2016

Sprawozdanie Fundacja Odbudowy Dworu Sarny 2015

Sprawozdanie Fundacja Odbudowy Dworu Sarny 2014

Historia i przyszłość

Położone na skalnym występie zbocza w dolinie rzeki Ścinawki pomiędzy Górami Sowimi a Stołowymi, zabytkowe założenie w Sarnach (niem. Scharfeneck) jest jednym z najciekawszych architektonicznie historycznych kompleksów pałacowo-folwarcznych w obecnych granicach Dolnego Śląska.

W średniowieczu wzniesiono w Scharfeneck wieżę rycerską, o której niewiele wiadomo. Jej pozostałości należy szukać w piwnicach pałacu i domu bramnego, którego korytarz i przejazd bramny najbardziej odpowiadają formie przyziemia wieży rycerskiej.

W 1590 r. urzędnik i rycerz Fabian von Reichenbach, związany z cesarskim dworem w Wiedniu, kończy budowę dworu renesansowego z fortyfikacjami. Na parterze archaizujące już wtedy, podobne do gotyckich sklepienia krzyżowe przetrwały do dnia dzisiejszego bez przekształceń.

Pierwotne założenie zamkowe zawierało rezydencję, dom czeladny i dom bramny, obwiedzione murem kurtynowym ze strzelnicami. Poza zamkiem wybudowano również obwiedziony murem folwark oraz mały dwór letni w parku.

Zamek przez kolejne stulecia był przekształcany i otwierany, kiedy nastąpiły spokojniejsze czasy. Rezydencję przebudowano w 1660 r. na pałac, dom czeladny rozbudowano, by pełnił funkcję pałacowego skrzydła.

Duże fragmenty muru kurtynowego pozostały jako ściany dobudowanych kubatur (łącznik między rządcówką a kaplicą). Istnieją wciąż strzelnice, w tym ambrazura na działo artyleryjskie (obecnie uwidoczniona w łazience domu bramnego).

Przez większość swojego udokumentowanego istnienia założenie należało do zamożnej rodziny hrabiów von Götzen, z której wywodziło się wielu Starostów Kłodzkich. To na Zamku Scharfeneck w 1866 r. urodził się Gustaw Adolf hr. Götzen, późniejszy kolonialny gubernator Niemieckiej Afryki Wschodniej.

Götzenowie doprowadzili Scharfeneck do rozkwitu, rozbudowując rezydencję i pałac letni jak i w XVIII wieku Kaplicę św. Jana Nepomucena, bogato ją dekorując polichromią. Po 1945 r. i po przemianowaniu Scharfeneck na Sarny zespół stał się własnością Skarbu Państwa. Po likwidacji Państwowych Gospodarstw Rolnych obiekt bardzo podupadł, stając na skraju zawalenia.

W 2010 r. o przejęcie Dworu Sarny starała się brytyjska fundacja Save Britain’s Heritage pod patronatem Karola, Księcia Walii. Ze względów formalnych nie doszło do transakcji.

Założenie do końca 2013 r. pozostawało w stanie postępującej degradacji, będąc własnością państwową. Od początku 2014 r. znajduje się w posiadaniu fundacji założonej przez trzy osoby prywatne i jest w trakcie obliczonej na ok. 20 lat rewitalizacji.

W 2014 r. zabezpieczono pałac przed zawaleniem i rozpoczęto remont kordegardy oraz prace projektowe.

W ciągu pierwszego roku działalności przy udziale funduszy przekazanych przez Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego odbudowano dach na  XVII-wiecznym spichlerzu.

W 2016 r. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego zarezerwowało na rzecz Fundacji 400 tys. zł na ratunkowe prace konstrukcyjne w głównym budynku zespołu oraz 180 tys. zł na remont hełmu wieży. W roku 2018 MKiDN wsparło fundację przy odbudowie konstrukcji dachu a w 2020 r. przy wykonaniu pokrycia dachowego z łupka kamiennego. W 2021 r. udało się wymienić blaszane pokrycie kaplicy na nowe.

W 2020 r. Urząd Marszałkowski ponownie wsparł fundację, dzięki czemu możliwa była renowacja tarasu północnego rezydencji. Dolnośląski Wojewódzki Konserwator Zabytków dwukrotnie przyznał fundusze na prowadzenie prac badawczych przy polichromiach pałacu, co skutkowało ich zabezpieczeniem i osobnym wpisem do rejestru zabytków.

Do założenia zamkowego i folwarcznego należy też park zabytkowy z 10 pomnikami przyrody – ok. 300-letnimi dębami szypułkowymi. Po 2014 r. wykonano cięcia sanitarne mające na celu uwidocznienie historycznej aranżacji parku. Odkopano historyczne zejście do parku. Na jego skraju umieszczono pasiekę.

Uruchomiono w 2017 r. po kapitalnym remoncie dom bramny, gdzie działa zamkowa kawiarnia. W latach 2020-2022 oddano do użytku dwa budynki folwarku, gdzie funkcjonuje łącznie 16 pokoi gościnnych.

Kaplica Św. Jana Nepomucena z malowidłem z 1738 r. jest codziennie dostępna do zwiedzania.

Od 2015 r. odbywa się Międzynarodowa Letnia Szkoła Muzyki Dawnej a w sierpniu 2015 r. zapoczątkowaliśmy cykl „Muzyka Dawna w Hrabstwie Kłodzkim“ poprzez koncerty Zespołu Męskiego Gregorianum. Od tamtego czasu odbyło się w Sarnach wiele koncertów, w tym w wykonaniu Arte dei Suonatori, jednej z najlepszych orkiestr barokowych w Europie, wraz z klawesynistą Marcinem Świątkiewiczem, laureatem Paszportu Polityki, i innymi solistami o międzynarodowej sławie.

Od 2019 r. Zamek Sarny jest jedną ze scen Festiwalu Góry Literatury prowadzonego przez Fundację Olgi Tokarczuk, laureatki Nagrody Nobla w dziedzinie literatury, mieszkającej 5 km od zamku.

Zamek Sarny jest otwarty dla zwiedzających codziennie w godz. 11:00-20:00.

Powierzchnia                          ok. 8,3 hektara

Podwórze folwarczne             0,64 hektara

Powierzchnia zabudowy         ok. 6 500 m2

Park historyczny                      ok. 5,3 ha, w tym 2,27 ha po zachodniej stronie Włodzicy

Wambierzyce i Sarny – Zabytki na miarę Pomnika Historii

Podejmujemy wspólne działania, aby Prezydent Rzeczypospolitej mógł uznać Bazylikę Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Wambierzycach i Kaplicę św. Jana Nepomucena w Sarnach łącznie jako Pomnik Historii o nazwie:

Wambierzyce i Sarny – świątynie czasu barokowej katolicyzacji Hrabstwa Kłodzkiego

Bazylika Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Wambierzycach i Kaplica św. Jana Nepomucena w Sarnach pełnią wyjątkową rolę w dolnośląskiej architekturze, krajobrazie i społeczeństwie, będąc połączone osobą fundatora.

Rezydujący w Sarnach Jan Franciszek Antoni hrabia von Götzen ufundował po 1715 r. obie świątynie jako wyraz swojego przywiązania do Kościoła katolickiego. Ukończone w latach 20-tych XVIII wieku stanowią najdobitniejszy wyraz kontrreformacyjnej barokowej katolicyzacji Hrabstwa Kłodzkiego poprzez architekturę dominującą w górzystym krajobrazie.

Do wambierzyckiej świątyni prowadzą monumentalne kamienne schody symbolizujące lata życia Jezusa na Ziemi oraz lata życia Maryi przed macierzyństwem. Imponująca fasada rozdzielona galerią na dwie kondygnacje nadaje bazylice charakter pałacowy. Kościół rozłożony na zboczu wzniesienia jest centralnym punktem Wambierzyc z kalwarią położoną na sąsiednich wzgórzach.

Kaplica w Sarnach jest zaś dostawiona do bryły hrabiowskiego pałacu, czym nawiązuje do średniowiecznych tradycji Capella Pallatina – jest wyodrębioną z masywu pałacu formą architektoniczną jak kaplice wznoszone w obronnych średniowiecznych zamkach. Dominuje w przestrzeni górnej części Doliny Ścinawki a umieszczony na jej szczycie krzyż lotaryński oraz cebulaste zwieńczenie wieży podkreślają sakralny charakter budynku.

Jak pisze wybitny badacz dolnośląskiej architektury Krzysztof Eysymontt w swoim opracowaniu dot. zespołu dworskiego w Sarnach z 1972 roku, którego uwagi należy w tym zakresie odnosić do obu świątyń: „Kaplica dworska służy do manifestacji ‚prawdziwej‘ katolickiej wiary, jaka z dworu wielkiego pana spływać powinna na poddanych.“

„Na ziemiach Hrabstwa Kłodzkiego opanowanych dawniej przez wyznawców Lutra i Schwenckfelda, rola oficjalnej dworskiej kaplicy odpowiadała roli  Kościoła katolickiego odbudowanego na tych ziemiach głównie przez Jezuitów. Kaplica miała więc głosić wiarę (propaganda fidei), której poświęcił się ów zakon. Tej idei podstawowej powinny służyć forma kaplicy – kościoła triumfującego“.

Obie hrabiowskie świątynie kryją w sobie wybitne dzieła barokowego malarstwa.

Wnętrze wambierzyckiej Bazyliki zdobią malowidła, obrazy i rzeźby, z których na szczególną uwagę zasługują dzieła Karola Sebastiana Flackera – ambona, rzeźbiarsko wyrażająca słowa Kantyku Maryi, i ołtarz główny z cudowną figurą Matki Boskiej.

Wnętrze Kaplicy w Sarnach udekorowane jest najwspanialszym istniejącym malowidłem autorstwa Jana Franciszka Hoffmanna, którego twórczość nawiązuje do wielkiego Michała Willmanna, przedstawiającym żywot, męczeńską śmierć i chwałę niebios św. Jana Nepomucena. Jak pisze Eysymontt, apoteoza św. Jana Nepomucena sławi kontrreformacyjne „odrodzenie ‚prawdziwej‘ wiary katolickiej“.

„Ta prawdziwa wiara, którą symbolizuje promienna hostia, spływa też za anielskim pośrednictwem na ród fundatora kaplicy Antoniego von Götzen, którego herb przedstawiono wyraziście u dołu. Fundator kaplicy mieni się przeto wyznawcą prawdziwej wiary katolickiej“.

Götzen jako fundator wielkiego pielgrzymkowego kościoła w Wambierzycach i Kaplicy w Sarnach przysłużył się ruchowi kontrreformacyjnemu w Hrabstwie Kłodzkim na równi z zakonem Jezuitów.

Obie świątynie pozostają chętnie odwiedzanymi celami dla pielgrzymów i turystów.

W 1936 r. Papież Pius XI nadał kościołowi w Wambierzycach tytuł bazyliki mniejszej. W 1980 r. Kardynał Stefan Wyszyński ukoronował figurę Matki Boskiej, odczytując przy tym posłanie Papieża Jana Pawła II, który w trakcie swoich wędrówek po ziemi kłodzkiej 25 lat wcześniej w tym kościele odprawił mszę świętą a którego relikwie znajdują się obecnie w krużganku świątyni.

Kaplica i dwór w Sarnach są natomiast jednym z najbardziej rozpoznawalnych zabytków w granicach Dolnego Śląska. W 2010 r. o jego przejęcie zabiegała brytyjska fundacja pod patronatem Księcia Walii. Od 2013 r. obiekt jest w trakcie rewitalizacji. Jak wskazuje Eysymontt, kaplica w Sarnach jest jednym z nielicznych zachowanych przykładów kaplic dworskich na terenie ziem śląskich.

Kaplica Św. Jana Nepomucena

Martin M. Sobczyk

Kaplica w obrębie Zamku Sarny powstała w latach 20-tych XVIII wieku jednocześnie z kościołem parafialnym (obecnie bazyliką mniejszą) w Wambierzycach.

Sarny i Wambierzyce jako późnobarokowe świątynie stanowią wyraz szczególnego przywiązania hrabiowskiego rodu Götzenów do Kościoła katolickiego.

Götzenowie w Sarnach (Scharfeneck) rezydowali od 1660 r. Ich pozycja w ramach monarchii Habsburgów wzrosła wielce w trakcie wojny trzydziestoletniej, w której Johann (1599-1645), był cesarskim generałem. Dzięki sukcesom na polu walki był on kreowany najpierw baronem a potem hrabią.

Jego syn Johann Georg (1623-1679) otrzymał w 1660 r. od cesarza wielkie majątki w Hrabstwie Kłodzkim, w tym Sarny, które na ponad 200 lat stały się siedzibą jego możnego rodu.

Pierwsze imię każdego katolickiego hrabiego Götzen brzmiało Jan, na cześć pierwszego hrabiego z tego rodu jak i jego patrona, Św. Jana Nepomucena. Naturalnym więc było, że Johann Franz Anton hrabia Götzen w akcie fundacyjnym Kaplicy datowanym na 6 sierpnia 1738 r. wspominał o swoim oddaniu kultowi świętego męczennika.

Biorąc pod uwagę formę i wielkość, Kaplica w Sarnach jest właściwie kościołem i często tak jest określana po niemiecku. Badacz Arne Franke nazywa ją kościołem dworskim, Hofkirche. Również obecnie podczas kursów mistrzowskich muzyki dawnej niemieccy uczestnicy grający na cynkach mówią, że ich klasa odbywa się w kościele.

Wieża zamku została podczas budowy Kaplicy przebudowana tak, aby podobna była do wieży kościelnej; jeszcze w latach 50-tych XX wieku była dzwonnicą.

Jak na miejsce kultu religijnego w rezydencji arystokratycznej, Kaplica Św. Jana Nepomucena w Sarnach jest większa niż porównywalne obiekty. Ma też nietypowy plan elipsy.

W znamienitych pałacach często prywatna kaplica domowa przyjmuje formę tak małą jak szafa w salonie (pałac Radziwiłłów w Nieborowie), albo tylko wykusz salonowy (Palazzo Colonna w Rzymie), ewentualnie cały salon (pałac w Gorzanowie czy Chatsworth House w Derbyshire w Wielkiej Brytanii).

W Sarnach to osobny budynek sakralny, otwarty dla osób spoza hrabiowskiego domostwa i stanowiący dominantę w architekturze zamku jak i górskim krajobrazie, tak samo jak imponująca bazylika w Wambierzycach, kształtowana przez kilka pokoleń Götzenów na śląską Jerozolimę.

W ten sposób Kaplica w Sarnach świadomie nawiązuje do średniowiecznych tradycji Capella Pallatina – jest wyodrębnioną formą architektoniczną jak kaplice wznoszone w obronnych średniowiecznych zamkach. Jednocześnie łączy kult Maryi i Zbawiciela z sakralizacją ziemskiej władzy. Zwieńczona krzyżem lotaryńskim dominuje w przestrzeni górnej części Obniżenia Ścinawki w Sudetach Środkowych.

Jak pisał wybitny badacz dolnośląskiej architektury Krzysztof Eysymontt w swoim opracowaniu z 1972 roku dotyczącym zespołu dworskiego w Sarnach: „Kaplica dworska służy do manifestacji ‚prawdziwej’ katolickiej wiary, jaka z dworu wielkiego pana spływać powinna na poddanych.”

„Na ziemiach Hrabstwa Kłodzkiego opanowanych dawniej przez wyznawców Lutra i Schwenckfelda, rola oficjalnej dworskiej kaplicy odpowiadała roli Kościoła katolickiego odbudowanego na tych ziemiach głównie przez Jezuitów. Kaplica miała więc głosić wiarę (propaganda fidei), której poświęcił się ów zakon. Tej idei podstawowej powinny służyć forma kaplicy – kościoła triumfującego” – pisze Eysymontt.

Kaplica w Sarnach stanowi więc najdobitniejszy wyraz kontrreformacyjnej barokowej katolicyzacji Hrabstwa Kłodzkiego. Swoim malowaniem przypomina ołtarze niszowe w bocznych kaplicach barokowych kościołów, których świetnym przykładem są kaplice w kościele klasztoru w pobliskim Broumovie (Czechy).

Wykonane w niej malowidło autorstwa Johanna Franza Hoffmanna (1699-1766) zostało ukończone w 1738 r., ostatnim roku życia hrabiego Franza Antona. Autor swoją sygnaturę i datę ukończenia dzieła umieścił przy herbie rodowym Götzenów nad lożą kolatorską. Z układu malowanych iluzjonistycznych części mebla pod herbem można z dużym prawdopodobieństwem wnosić, że kontynuacją malowidła była kotara oddzielająca hrabiowską lożę od pomieszczenia na pierwszym piętrze łączącego Kaplicę z rezydencją.

Kotara taka, stanowiąc przegrodę termiczną pomiędzy nieogrzewaną kaplicą a domem hrabiego, mogła też podkreślać splendor rodziny panującej w Sarnach, korespondując z wymalowaną naprzeciw w ołtarzu kotarą w kolorze królewskiej purpury.

Wnętrze Kaplicy stanowi graficzną opowieść o życiu, męczeńskiej śmierci i chwale ołtarzy Św. Jana z Nepomuku. W glifach okiennych przedstawiono osiem obrazów powieszonych na wymalowanych iluzjonistycznych gwoździach i wstążkach. Dekoracyjne motywy palm oraz białych i czerwonych róż podkreślają ideę męczeństwa (zobacz zdjęcia poniżej).

Na pierwszym obrazie okiennym po lewej stronie od wejścia widzimy matkę z noworodkiem. Jest to unikalne przedstawienie sceny narodzenia Jana, odpowiadające linii z litanii do świętego: „Święty Janie, łzami i prośbami rodziców w starości od Najświętszej Panny wyproszony – módl się za nami”.

W kolejnych obrazach, idąc zgodnie z ruchem wskazówek zegara, widzimy pobieranie przez Jana nauk („Święty Janie, bogobojnych rodziców jedyna pociecho i wesele”), kaznodziejstwo („kaznodziejo najżarliwszy”), spowiedź Królowej Zofii Bawarskiej („czyste zwierciadło spowiedników”), pielgrzymowanie do Stara Boleslav („prawdziwy wzorze świątobliwości”), przebywanie w więzieniu („sekretu Spowiedzi Świętej stróżu nieprzełamany”), wreszcie skazanie na śmierć przez Króla Wacława IV Luksemburskiego i nocne strącenie Jana do Wełtawy z Mostu Karola w Pradze („milczenia Sakramentalnego większy niż życia własnego miłośniku”).

W oknach sarneńskiej Kaplicy zamyka się historia życia Jana. Wzrok następnie pada na ołtarz, w którym iluzjonistycznie namalowane są ramy obrazu, ponad którym widnieje kartusz z medalionem i napisem DIVU[S] IOANNE[S] NEPOMU[K] SA[N]CTU[S] (zobacz zdjęcia poniżej tekstu).

W centralnym punkcie – obrazie unoszonym przez nagie anioły – widać martwego świętego.

Nie ciało lecz obraz Jana jest tu unoszony w kierunku Nieba. Obraz a więc idea, dusza. Ten obraz stanowi o grobowym charakterze Kaplicy w Sarnach.

Wizerunek martwego świętego w ołtarzu jest wyjątkowo rzadki. Kaplica w Sarnach to symboliczny grób Św. Jana Nepomucena i można domyślać się, że w mensie ołtarzowej znajdowały się relikwie świętego. Rozsunięta kotara symbolizuje śmierć jako przejście pomiędzy życiem doczesnym a wiecznym. Kotara ołtarzowa stanowi jednocześnie baldachim tronowy jak i kotarę osłaniającą Sancta Sanctorum.

Wzorem dla ołtarza głównego w Sarnach był ołtarz z Wambierzyc autorstwa Sebastiana Flackera z 1725 r. Jest to ołtarz kolumnowy z trzema alegoriami przedstawiającymi Wiarę (Fides), Nadzieję (Spes) i Miłość (Amor Dei albo Caritas), cnoty uosabiane przez kobiety z krzyżem i kielichem z hostią, z kotwicą i z sercem gorejącym. Przy alegorii Wiary widoczne są rogi obfitości jako symbole Bożej Opatrzności.

Wzrok wędruje następnie na spektakularną kopułę, na której uwidoczniona jest apoteoza świętego przyjmowanego przez Marię i Św. Józefa do Nieba, w białej szacie i z palmą męczeńską, w aureoli z pięciu gwiazd. Wokół widać anioły niosące jego atrybuty – modlitewnik, biret i krzyż. To apoteoza nie tylko tego świętego, ale też Sacra Conversazione – obraz z tronującą Matką Boską w otoczeniu świętych.

Wśród nich Św. Apolonia ze szczypcami i Św. Barbara z kielichem jako pośredniczki w opiece nad rodem Götzenow, którzy jednocześnie jako panujący w swoich majątkach są prezentowani widzowi jako reprezentanci boskiego porządku (tak twierdzi Marek Pierzchała w swoim artykule o Kaplicy).

Jednocześnie wiele postaci, a najdobitniej Św. Barbara, wskazuje ruchem ręki lożę kolatorską jako miejsce, gdzie w trakcie nabożeństw przebywa osoba w kaplicy najważniejsza – panujący na zamku hrabia. Herb hrabiego zaś unosi anielica. W ten sposób hrabia-fundator jako panujący też nad swoim ludem uczynił swoją kaplicę rodzajem wypowiedzi politycznej, wręcz na granicy stwierdzenia, że jego władza, delegowana przecież przez dwór cesarski, jest deigracjalna, pochodzi od Boga.

Widoczni są też Św. Jan Boży w koronie cierniowej i Św. Jan Sarkander z kluczem, symbolizującym tajemnicę spowiedzi. Bliżej empory widać Św. Jana Jałmużnika wspierającego się o wypchane pieniędzmi worki z napisami 1000 i pauperibus, i Św. Jan Chryzostom z księgą a u jego stóp putto z książką i napisem: fulgebint quasi stella veneti – „będzie błyszczeć niby gwiazda nieba”.

Obok Św. Jana Nepomucena dwaj święci Janowie: Ewangelista z księgą i orłem oraz Chrzciciel z barankiem. Niezwykle wyraźne jest więc Wezwanie Janowe Kaplicy w Sarnach.

W pobliżu empory jest Św. Franciszek Ksawery z mieszkiem podróżnym i laską pielgrzyma, Św. Antoni Padewski z modlitewnikiem i lilią, oraz Św. Franciszek z Asyżu z krzyżem i stygmatami. Ich obecność jest uzasadniona dalszymi imionami fundatora (Jan Franciszek Antoni) i imionami jego siostry (Maria Franciszka Antonina).

Apoteoza Św. Jana Nepomucena jest kontrreformacyjna – eksponuje dogmat Niepokalanego Poczęcia i Obcowania Świętych. Stanowiło to problem dla ewangelickiej linii Götzenów, którzy od 1771 r. rezydowali w Sarnach ale mimo to Kaplica pozostała bez zmian.

Mało tego – zapewne w uznaniu artystycznych wartości dzieła w połowie XIX wieku ewangeliccy Götzenowie sfinansowali renowację malowidła. Nie zachował się napis: Renoviert Anno 1851 im August Franz Münster aus Neurode.

Kolejna renowacja nastąpiła w latach 70-tych XX wieku, wykonana przez zespół konserwatorów z Krakowa. Po 1980 r. Kaplica użytkowana była w sposób niegodny jako magazyn łódek, silników i starych lodówek.

Od 2015 r., będąc we własności prywatnej, Kaplica jest centrum muzyki dawnej, goszcząc koncerty i klasy mistrzowskie. Od 2017 roku jest dostępna do zwiedzania.

Sarneńska Kaplica jest jedną z niewielu świątyń katolickich w Polsce znajdujących się poza własnością Kościoła rzymskokatolickiego.

Iluzjonistyczne malowidła w oknach

Ołtarz

Sklepienie

Fundacja Odbudowy Dworu Sarny

Ścinawka Górna 40e, 57-410 Ścinawka Górna

pow. kłodzki, woj. dolnośląskie

KRS 0000505205, REGON 022396305, NIP 8851637492

Rezerwacje pobytów – tel. +48 74 814 34 16 recepcja@zameksarny.pl

Manager: Aleksandra Solecka +48 880 585 899

Kontakt w sprawach remontu: zarzad@zameksarny.pl

Jesteśmy członkiem Europa Nostra, europejskiej federacji stowarzyszeń na rzecz dziedzictwa kulturowego.

Fundatorem Fundacji oraz właścicielem i operatorem hotelu Zamek Sarny – Dom Kompozytorów jest:

Masena Sp. z o. o.

ul. Narbutta 83/i9, 02-524 Warszawa

KRS 0000483975, REGON 146953391, NIP 5252570544

Nr rachunku bankowego 83 1140 2004 0000 3902 7905 9668

UWAGA! NIE AKCEPTUJEMY FAKTUR W FORMIE PAPIEROWEJ

Lokalizacja

Rys stylistyczny zabytkowego parku

Łukasz Przybylak, Hortus Excelsior

Tekst pierwotnie opublikowano 6 stycznia 2014 r.

Rezydencja w Sarnach rozpoczyna nowy rozdział w swojej wielowiekowej historii. Jakie informacje o swojej przeszłości zdradza nam w obecnym stanie zachowania? Przyjrzyjmy się uważnie a z pozornie nieznaczących detali i zapomnianego parku odczytamy całkiem sporo.

Założenie rezydencjonalne w Sarnach mimo czytelnej struktury reprezentacyjnych zabudowań mieszkalnych (tj. renesansowego dworu z kaplicą usytuowanych na skraju terasy nadzalewowej oraz Pałacu Letniego) i dawnego folwarku, kryje w sobie wiele zagadek. Podobny stan rzeczy dotyczy ogrodu jaki ukształtowano w dolinie rzeki Włodzica u podnóża dworu.

Ogród został przekształcony z dawnej, barokowej kompozycji w park stylu naturalistycznego. Eduard Petzold, słynny reprezentant tzw. Szkoły Mużakowskiej ogrodnictwa krajobrazowego zaprojektował w Sarnach park łączący w sobie piękno barokowego Pałacu Letniego oraz potężnego, renesansowego dworu.

Niefortunnie dla przyszłych badań obiektu, oryginalne szkice i plany przedstawiające XIX wieczną wizję Eduarda Petzolda (park został zaprojektowany w 1880 r.) nie zachowały się współcześnie. W praktyce oznacza to, iż przypałacowy park oprócz badań terenowych powinien zostać poddany szeregowi analiz porównawczych z innymi obiektami zaprojektowanymi przez Eduarda Petzolda w latach 1878-1882. Ponadto (podobnie jak wszystkie inne realizacje planisty) park przypałacowy w Sarnach winien być rozpatrywany również w kontekście parku Mużakowskiego.

Odwiedzając Sarny współcześnie, bardzo trudno jest dostrzec cechy kompozycji przestrzennej XIX wiecznego parku naturalistycznego. W oczy rzuca się przede wszystkim ukształtowanie terenu w relacji dolina rzeczna – terasa nadzalewowa pojawiające się w wielu realizacjach Petzolda, a za samego Księcia Hermanna von Pückler-Muskau uznana za jeden z obowiązkowych elementów ogrodnictwa krajobrazowego.

Patrząc na zachowany współcześnie drzewostan w kontekście topografii terenu i przepływającej przez niego rzeki, można dostrzec pewne, charakterystyczne dla warsztatu projektowe Petzolda elementy struktury roślinnej. Należy do nich chociażby widoczna smuga roślin iglastych (choiny kanadyjskie, sosna wejmutka) rozciągająca się z terenu dawnego salonu ogrodowego usytuowanego za Pałacem Letnim, biegnąca przez całe dno doliny rzeki i wspinająca się w północnym skraju parku na skarpę terasy nadzalewowej.

To w tym miejscu przebiega dostrzegalna gołym okiem, dawna droga, która w XVII wieku prowadziła na folwark. Wzdłuż niej rosną pomnikowe okazy dębów szypułkowych.

Na dnie doliny rzeki Włodzica, w pobliżu północnego skraju parku znajduje się relikt obiektu architektonicznego, który znajduje się dokładnie na przedłużeniu osi symetrii Letniego Pałacu. Kamienny portal może być pozostałością dawnej bramy, która wraz z kamiennym quasi średniowiecznym murem, wydzielała teren rezydencji.

Dwie części parku przedzielone rzeką, miały z pewnością odmienny charakter podkreślany odmienną intensywnością nasadzeń oraz obecnością potencjalnych elementów małej architektury. Odbywało się to w myśl tzw. strefowania kompozycji, tzn. sytuowania najbardziej dekoracyjnych elementów w bezpośrednim sąsiedztwie pałacu a im dalej od niego, tym kompozycja przyjmowała coraz bardziej „dziki” charakter.

W przypadku Sarn za środek ciężkości dekoracyjności parkowej kompozycji należy uznać Pałac Letni. To za nim znajdował się w epoce baroku regularny ogród, który w końcu XIX wieku został przeprojektowany na tzw. pleasure ground. Oznacza to, iż części parku położone u podnóża renesansowego dworu miały charakter o wiele bardziej naturalistyczny.

To właśnie rejon Pałacu Letniego zdawał się być jednym z ważniejszych punktów widokowych, skąd można było podziwiać nie tylko piękno nasadzeń drzew i krzewów z płynącą pośród nich rzeką ale także masywną bryłę dworu.

Pałac Letni powstał w latach 40-tych XVIII wieku z inicjatywy ówczesnych właścicieli Sarn, rodziny von Götzen. Lokalizację barokowego pałacu przy tak rozległym renesansowym dworze, można tłumaczyć w wieloraki sposób. Jedną z przyczyn mogła być chęć przeniesienia się z mrocznych wnętrz dworu do lepiej doświetlonych komnat pałacowych ale także założenia rezydencji, w której bezpośrednim otoczeniu można zaaranżować regularny ogród (w przypadku renesansowego dworu było to utrudnione zarówno lokalizacją budynku jak i gęstością zabudowań folwarcznych).

Dlaczego jednak cały kompleks rezydencjonalny w Sarnach nie zmienił swojej architektonicznej postaci w szale XIX-wiecznego eklektyzmu?

Dwór sam w sobie wraz ze wszystkimi towarzyszącymi mu zabudowaniami tworzy spójny, architektoniczny obraz wielowiekowej historii rezydencji. Jedynym elementem architektonicznej kreacji był gotycyzujący krenelaż domu bramnego (odbudowany w 2015 r. – przyp. red.).

Jednym z kluczowych elementów XIX-wiecznego pojmowania rezydencji, była chęć tworzenia obiektów, które w widoczny sposób wskazywałyby nie tylko na wielowiekową historię miejsca ale i rodu właścicieli. Była to również domena licznie osiadających na Śląsku reprezentantów tzw. magnaterii przemysłowej, których nobilitacja odbywała się na drodze zasług dla rozwoju XIX-wiecznej gospodarki Królestwa Prus a późniejszego Cesarstwa Niemiec.

Niejednokrotnie na terenie XIX-wiecznego Śląska można było natknąć się na podwójne rezydencje, tj. obiekty powstające obok starszych dworów obronnych czy zamków. Pomiędzy dwoma obiektami często występowały liczne powiązania kompozycyjne w tym połączenia głównymi osiami kompozycji przestrzennej całej rezydencji.

Jaki obraz XIX-wiecznym właścicielom Sarn odpoczywającym na terenie zaprojektowanego przez Petzolda pleasure groundu dawała cała rezydencja? Patrząc na Sarny widzimy pochodzący niby z wieków średnich dom bramny i mury, które od południa otaczają obiekt, dalej mamy renesansowy spichrz i korpus dworu ulokowanego na szczycie skarpy, barokową kaplicę pałacową oraz barokowy Pałac Letni. Wokół wzgórza a u podnóży skarpy, szemrząca rzeka Włodzica.

Mimo braku architektonicznych zmian i stylizacji, Sarny prezentowały autentyczny obraz romantycznej, śląskiej rezydencji skrytej w idyllicznym krajobrazie wzgórz i lasów.

W trakcie 2015 r. artykuł został uaktualniony o wzmiankę o odbudowie krenelaża domu bramnego oraz o zdjęcie z jesieni 2015 r.